معرفی شهر لیسبون

این شهر که در غرب پرتغال، در دهانه رود تاگوس (Tagus) قرار گرفته است، غربی‌‍ترین پایتخت در قاره اروپا محسوب شده و به عنوان بندر اصلی کشور پرتغال، بزرگترین شهر این کشور و یک مرکز تجاری، سیاسی و توریستی مهم آن شناخته می‌شود. نام این شهر، از نام باستانی اولیسیپو برگرفته شده و تاسیس آن نیز به میراث اولیس (اودیسه)، قهرمان داستان ادیسه هومر نسبت داده شده است. شهر لیسبون برتری تاریخی خود را مدیون بندر طبیعی خود است که یکی از زیبا‌ترین بندرهای جهان نیز به حساب می‌آید. مساحت این شهر 85 کیلومتر مربع است. در این مطلب به معرفی این شهر و بررسی بخش‌های مختلف آن خواهیم پرداخت.

ماهیت شهر لیسبون

لیسبون، که زمانی یک شهر دور افتاده در دورترین نواحی جهان شناخته شده بود، تا قرن پانزدهم به مرکز فعالیت‌های اکتشافی پرتغالی‌ها تبدیل شد. مرکز این شهر در سال 1755 در اثر وقوع زمین لرزه تخریب شد اما دوباره توسط مارکوس د پومبال بازسازی شد. این شهر دریایی با خانه‌های رنگارنگ و باغ‌ها و پارک‌های باشکوه خود، دیگر پایتخت امپراتوری وسیع خارجه نیست و به عنوان یک کلان شهر مدرن و شلوغ بازسازی شده است. در واقع، لیسبون در سال 1994 به عنوان یک شهر فرهنگی اروپا تعیین شد و در سال 1998 میزبان نمایشگاه جهانی Expo ’98 بود. این رویداد جرقه بزرگترین پروژه بازسازی لیسبون، از زمان بازسازی این شهر در جریان زمین لرزه سال 1755 را ایجاد کرد که شامل ساخت پل راه‌آهن واسکو دا گاما و سایر ارتقاهای گسترده در زیرساخت‌های حمل و نقل شهری شد. همچنین این نمایشگاه مهم‌ترین عامل سرعت بخشیدن به ساخت و ساز در طول رودخانه تاگوس بود؛ این ساخت و ساز شامل ایجاد آکواریوم دریایی، تفرجگاه ساحلی، هتل‌ها، مجتمع‌های تجاری و اماکن تفریحی در طول رودخانه می‌شد.

با وجود مدرنیزه شدن، شهر لیسبون همچنان از خیلی جهات حال و هوای یک شهر قرن نوزدهمی را حفظ کرده است. در این شهر شاهد رفت و آمد واریان‌ها (ماهی فروشان) هستیم که با دامن‌های سیاه و بلند خود و سبدی که روی سرشان قرار دارد، به دنبال فروش محصولاتشان هستند. همچنین در این شهر می‌توانید از منظره کشتی‌هایی که با طناب به اسکله گره زده شدند و ترکیب صدای ماشین‌های برقی و بوق کشتی‌ها در این ناحیه لذت ببرید. در هنگام سحر، قایق‌های ماهیگیری صید خود را برای صاحبان مغازه لیسبون به حراج می‌گذارند در حالی که در این حراج پر سر و صدا، فروشندگان دوره گرد ماهی (واریان‌ها) نیز منتظر پر کردن سبدهای خود هستند. در بازارهای داخل شهر، بازار فروش ماهی جای خود را به بازار فروش میوه و سبزیجات می‌دهد که به همان اندازه رنگارنگ و پر سر و صدا است. بندر لیسبون، یکپارچگی و نزدیکی خود به فضای شهری را که در روزهای قبل از حرکت کشتی‌ها امری رایج است حفظ کرده است. در میان کشتی‌های جنگی، کشتی‌های کروز و کشتی‌های مختلف دیگری که در این بندر وجود دارند، ناوچه‌های فنیقی منظره‌ای بسیار زیبا را ایجاد می‌کنند؛ این قایق‌ها با بدنه‌های زیبای سیاه رنگ و بادبان‌های صورتی خود، همچنان حجم زیادی از حمل و نقل بندر لیسبون را انجام می‌دهند.

نمای کلی شهر لیسبون پس از گذشت صدها سال همچنان خود را حفظ کرده و هنوز به شکل قدیم خود باقی مانده است. این شهر هنوز شهر بالکن و چشم‌ اندازهاست. بعضی از جذاب‌ترین این چشم اندازها را می‌توان از تراس‌های میرادوروس، تراس‌هایی که توسط شهرداری در هفت تپه این شهر نگهداری شده‌اند، تماشا کرد. بسیاری از مردم شهر لیسبون شهر خود را دارای هفت تپه سنتی، مانند رم، می‎‌دانند.

مردم لیسبون، قرن‌هاست که از علائم افسردگی و پریشانی صحبت کرده و معتقدند که این مسئله در شهرشان همه گیر شده است. مالیخولیا، یک حالت اضطراب که با تقدیرگرایی نیز همراه است، چیزی است که بازتاب آن در موسیقی‌های احساسی محلی در رستوران‌های خاص و میدان‌های تاریخی محله‌های آلفاما و بایرو آلتو در این شهر شنیده می‌شود.

مناظر شهری در لیسبون 

فضای شهر

شهر لیسبون در ساحل شمالی دهانه رودخانه تاگوس، در فاصله سیزده کیلومتری ورودی رودخانه به اقیانوس اطلس قرار گرفته است. از اقیانوس بالای رودخانه تا این شهر، مسیر آبی مستقیمی با عرض سه کیلومتر قرار دارد. این رود در ناحیه غربی شهر توسط پل 25 آوریل گسترده شده است. درست در شرق این پل، رودخانه تاگوس گسترش یافته و به خلیجی با عرض یازده کیلومتر تبدیل شده که با نام مار د پالها، به معنای “دریای پوشالی” شناخته می‌شود؛ علت این نامگذاری، نحوه درخشیدن و سوسو زدن آب این خلیج زیر نور خورشید است. این خلیج که در میان تپه‌ها قرار گرفته است، علاوه بر برخورداری از منظره‌ای زیبا و دیدنی، در نقطه‌ای استراتژیک قرار داشته و به عنوان یک بندرگاه، داد و ستدهای زیادی از معاملات بین کشور پرتغال و اسپانیا را انجام می‌دهد.

شهر لیسبون از تراس‌های پشت سر همی ساخته شده که در سراشیبی تپه‌های کم‌ارتفاعی قرار گرفته‌اند که از سواحل رودخانه تاگوس و شمال غرب مار د پالها به سمت کوه‌های سینترا بالا می‌آیند؛ پوشش جذاب گیاهی مدیترانه‌ای و آتلانتیک اروپایی این تپه‌ها، فضای جذابی را برای مردم لیسبون به وجود آورده است.

این شهر دارای پستی و بلندی‌های مختلفی بوده و بخش‌های مختلف آن از نظر ارتفاع، به خصوص در امتداد لبه رودخانه متفاوت اند. این پستی و بلندی‌ها، امکان دسترسی به چشم اندازهای زیبایی را از رودخانه و تپه‌های کم ارتفاع ساحل جنوبی آن فراهم می‌کنند. بد نیست بدانید که چندین گسل از شهر لیسبون و مناطق اطراف آن عبور می‌کنند، اما با وجود زلزله ویرانگری که در سال 1755 در این منطقه اتفاق افتاد، فعالیت‌های زمین لرزه این محدوده از قرن بیستم بسیار محدود و در حد لرزه‌هایی جزئی بوده است.

آب و هوای لیسبون

لیسبون دارای آب و هوایی معتدل و ثابت است که میانگین دمای سالانه آن در دمای پایین، حدود 17 درجه سانتی گراد است. نزدیکی به اقیانوس اطلس و تاثیر جریان خلیج، بر آب و هوای این شهر تاثیر گذاشته و به حفظ اعتدال آن کمک می‌کند. در ماه ژانویه که سردترین ماه سال است، میانگین دمای هوای لیسبون ده درجه سانتی‌گراد بوده و در ماه آگوست این دما به سختی از 28 درجه سانتی‌گراد عبور می‌کند. همچنین میانگین بارندگی ماهانه در این شهر از سه میلی‌متر در تابستان تا 100 میلی‌متر در زمستان متغیر است.

بافت شهری لیسبون

یکی از سنت‌هایی که استفاده از آن در میان شاعران رایج است، تشبیه رودخانه تاگوس (نحوه پیچیده شدن آن به دور شهر) به عنوان معشوقه لیسبون است. این رودخانه، همیشه به عنوان بخشی از دکور شهر شناخته می‌شد و ورودی رسمی شهر لیسبون نیز یک راه پله عریض مرمری است که از این رودخانه به میدان بزرگ کامرس (Commerce Square) می‌رسد. همچنین سه ضلع دیگر این میدان توسط ساختمان‌های یک ‌شکل متعلق به قرن هجدهم احاطه شده است. این بافت که در ساخت آن از سبک معماری باروک الهام گرفته شده است، توسط یک دروازه بزرگ که یک قرن بعد از آن ساخته شد، ورودی شمالی شهر را به مرکز شهر ایجاد کرده است. در وسط میدان کامرس یک مجسمه برنزی از پادشاه جوزف اول سوار بر اسب،  توسط مجسمه سازی به نام یواخیم ماچادو د کاسترو ساخته شده است که یکی از المان‌های مهم شهر به شمار می‌آید. بسیاری از ادارات دولتی در ساختمان‌های اطراف این میدان قرار گرفته‌اند. این میدان در انتهای جنوبی منطقه مرکزی لیسبون که با نام Cidade Baixa (به معنای پایین شهر) شناخته می‌شود قرار گرفته است. منطقه Baixa پس از زلزله سال 1755، تحت نظر نخست وزیر پادشاه جوزف اول به طور کامل بازسازی شد. همچنین الگوی خیابان‌های این منطقه که به صورت شبکه‌ای بودند تغییر یافت و با کفپوشی از مربع‌های بزرگ پوشانده شد.

مجموعه‌ای از خیابان‌های موازی که هرکدام از آن‌ها بر اساس ساکنین خود نام گذاری شده‌اند (به عنوان مثال، خیابان Rua Aurea که به معنای خیابان طلایی بوده و محله طلافروشان است) از سمت شمال، از میدان کامرس به سمت میدان پدروی چهارم که محلی‌ها آن را با نام میدان روسیو می‌شناسند کشیده شده است. میدان روسیو، یک مرکز سنتی برای فعالیت‌های مختلف بوده و نقطه شروع برای گشت و گذار در بلوار وسیع و سراشیبی Avenida da Liberdade محسوب می‌شود. این بلوار سه لاینه از مرکز شهر، به شمال آن و به میدان مارکوس د پومبال، که مجسمه پومبال نیز در آن قرار گرفته است منتهی می‌شود. از محله Baixa به شدت در برابر تغییرات و ساخت و ساز محافظت می‌شود، اما ساختمان‌های چهار طبقه‌ای که در طول خیابان Avenida da Liberdade قرار گرفته بودند، هم اکنون توسط عمارت‌های بلندتر و مدرن‌تری جایگزین شده‌اند.

در پی بازسازی‌هایی که پس از وقوع زلزله در لیسبون صورت گرفت، عملیات بازسازی بخش‌های کناره آب باعث احیای مناطق تاریخی از جمله منطقه Castelo، Alfama، Bairro Alto، Mouraria و Madragoa و همچنین مناطق جدیدتری از جمله Chiado، Lapa، Estrela و Principe Real در این شهر شد. در سال 1988، آتش سوزی باعث تخریب قسمتی از منطقه تاریخی Chiado شد که این منطقه در دهه 1990 به عنوان یک بازار و منطقه‌ای برای خرید بازسازی شد. هم اکنون خیابان Rua Garrett که در این منطقه قرار دارد، پر از مغازه‌های بوتیک، نقره ‌فروشی، فروش ظروف چینی، کافه و کتاب فروشی است. همچنین نقشه محله‌های اطراف از جمله محله Ajuda در غرب، محله Rato-Amoreiras در شمال و محله Garca در شرق این منطقه نیز در همان دهه 1990 طراحی و برنامه ریزی شد.

درست در شرق منطقه Baixa، میدان آلفاما قرار دارد که یکی از قدیمی‌ترین میدان‌های شهر است. این میدان دارای ترکیبی از معماری رومی و موریش و خیابان‌هایی باریک بوده که تا رودخانه ادامه دار هستند. در این منطقه، روی تپه‌ای که شهر لیسبون برای نخستین بار در آنجا تاسیس شده، قلعه سنت جورج (Castelo de São Jorge) بر فراز شهر قرار گرفته است. این قلعه اصالت موریش داشته و به افتخار اتحادی که در سال 1386 میلادی میان انگلیس و پرتغال شکل گرفت، به نام قدیس حامی انگلیس نام‌گذاری شده است. درست در زیر این محل، کلیسای سفید و صومعه سنت وینسنت از بقایای قدیس محافظت می‌کنند، چیزی که طبق افسانه‌ها به صورت معجزه آسایی توسط یک کشتی که توسط دو کلاغ هدایت می‌شد به این شهر آورده شده است. همچنین تصویر پرندگان روی پرچم ارتش این کشور، برای گرامی‌داشت این رویداد قرار داده شده است.

علاوه بر این موارد، در سمت شرق، دو محله مسکونی عمومی با نام‌های Chelas و Olivais-Sul در منطقه‌ای گرمسیری که قبلا ساخت و ساز در آن بسیار دشوار بود، برای اقامت خانواده‌های کم درآمد قرار داده شده است. با وجود این پروژه‌های مسکونی که تحت حمایت دولت انجام شده‌اند، تامین مسکن در این شهر همچنان مشکل بوده و دلیل آن نیز کمبود مسکن به علت هجوم مهاجران (عمدتا مهاجران آفریقا، اروپای شرقی و برزیل) است.

در حد فاصل غرب Baixa تا حومه شهر، چندین محله وجود دارد. هرکدام از این محله‌ها دارای ویژگی‌ها و خصوصیات مخصوص به خود بوده که نشان‌‌دهنده دوره‌ای که در آن ساخته شده است؛ به عنوان مثال محله Bairro Alto مربوط به قرن شانزدهم است. یکی از ویژگی‌های این محله، نحوه ساختن خیابان‌های مستقیم و باریک آن است.

در قسمت غربی و شمالی مرکز محله Bairro Alto، کاخ مجمع ملی قرار دارد که به کاخ São Bento نیز معروف است. این کاخ در نزدیکی محل رسمی اقامت نخست وزیر پرتغال قرار گرفته است. همچنین در سمت غربی به سمت منطقه بلم (Belém)، کاخ نسیسیدادس (Necessidades) قرار دارد که محل اقامت نخست وزیر امور خارجه است. کاخ بلم نیز که در گذشته اقامتگاه سلطنتی بوده است، هم اکنون به عنوان محل رسمی اقامت رئیس جمهور این کشور شناخته می‌شود. منطقه بلم یادآور تاریخچه رویدادهای دریایی پرتغال بوده و به دلیل سبک معماری مانوئلین (در اوایل قرن شانزده) استفاده شده در آن شهرت دارد، مخصوصا صومعه Jerónimos که در سال 1499 توسط مانوئل اول ساخته شد و برج بلم (ثبت شده به عنوان میراث جهانی یونسکو) که در آن زمان برای دفاع از شهر ساخته شده بود. بنای یادبود اکتشافات که در رودخانه تاگوس قرار گرفته، یادبودی برای کاشفان پرتغالی قرن 15 و 16 است. همچنین یک منطقه مسکونی مجلل با نام Belem-Restelo در حاشیه غربی قرار گرفته است که فرآیند توسعه آن از سال 1940 آغاز شد.

در قسمت شمالی لیسبون، مرز بین شهر و حومه آن مشخص نیست و به نوعی هردو منطقه یکپارچگی دارند. در این ناحیه، مجتمع‌های تجاری وسیعی از جمله Amoreiras و Colombo به همراه ساختمان‌های مسکونی، از میدان Marquês de Pombal به سمت شمال و شمال غربی شهر وجود دارند. طراحی این سازه‌های مدرن و رنگارنگ که در ارتفاع متوسطی ساخته شده‌اند توسط معماران لیسبون صورت گرفته است.

در نیمه دوم قرن بیستم، توسعه منطقه حومه شهر روی ماهیت لیسبون تاثیر گذاشت؛ در این زمان لیسبون نیمی از جمعیت خود را به دلیل مهاجرت به مناطق پیرامون از دست داده بود. در آن زمان، توسعه‌های مسکونی جدید جایگزین ساخت و ساز کارخانه‌های تولیدی در لیسبون بزرگ (منطقه اطراف شهر لیسبون) شد. در شمال شهر، در نزدیکی محوطه دانشگاه لیسبون، دو منطقه Alvalade (که در دهه 1940 و 1950 رشد کرد) و Telheiras (که از دهه 1970 تا 1990 در حال توسعه بود) وجود دارند که از موفق‌ترین نمونه‌ برنامه‌های شهری در قرن بیستم به حساب می‌آیند. بسیاری از خانواده‌های قشر مرفه جامعه به بخش جدید شهر و ویلاهای آن، مخصوصا مناطق اطراف Oeiras، Cascals و Sintra نقل مکان کردند.

مردم لیسبون

اگرچه کلان شهر لیسبون تنها سه درصد از مساحت کل کشور پرتغال را تشکیل می‌دهد، اما بیش از یک چهارم ساکنان این کشور در آن زندگی می‌کنند. لیسبون در دهه 1970، یک موج افزایشی جمعیت را تجربه کرد و دلیل آن هم، مهاجرت مردم از مناطق روستایی به شهر و بازگشت مردم پرتغالی که در مستعمرات این کشور در آفریقا زندگی می‌کردند، پس از مستقل شدن این مناطق در سال 1975، بود. 

در دهه 1980، نرخ مهاجرت در این شهر تثبیت شد. البته در اواسط دهه 1990، آفریقایی هایی که عمدتا از Cape Verde می‌آمدند پرجمعیت‌ترین گروه مهاجران به لیسبون را تشکیل دادند؛ این گروه با نرخ زاد و ولد بالایی (بیشتر از میانگین جهانی) که داشتند، دوباره به روند رشد جمعیت کمک کردند.

در اوایل قرن 21، جمعیت افراد خارجی حدود یک دهم ساکنان شهر لیسبون را تشکیل می‌داد. علاوه بر گروهی که از Cape Verde به این شهر وارد می‌شدند، مهاجران زیادی از برزیل، آنگولا، گینه بیسائو و کشورهای اروپایی مختلف به این محل مهاجرت می‌کردند. همچنین جوامع کوچکتری از مردم آسیای جنوبی نیز در بخش‌هایی از این شهر دیده می‌شوند. اگرچه این جریان مهاجرت، باعث ایجاد فشار بر منابع شهر و تامین آن‌ها می‌شود، اما ترکیب و تنوعی که به لطف همین امر در جمعیت لیسبون ایجاد شده، آن را به یک کلان شهر بین المللی و پویا تبدیل کرده است.

حمل و نقل در لیسبون

شهر لیسبون از نظر حمل و نقل، از طریق جاده و راه آهن به داخل کشور پرتغال و سایر قسمت‌های اروپا دسترسی دارد. پل 25 آوریل با طول 2.4 کیلومتری خود، طولانی‌ترین پل معلق ساخته شده در غرب اروپا بوده که از زمان ساخته‌شدن آن در اواسط دهه 1960 به عنوان راه اصلی ورود به شهر لیسبون شناخته می‌شود. در سال 1998، پل کابلی واسکو دا گاما درست در زمان نمایشگاه جهانی افتتاح گردید. این پل شهر لیسبون و قسمت شرقی کلان شهر را به ساحل جنوبی متصل کرده و ترافیک ایجاد شده روی پل 25 آوریل را کاهش داده است؛ همچنین این پل دسترسی به راه آهن اضافی را نیز فراهم کرده است.

در روند آماده سازی نمایشگاه جهانی در دهه 1990، تعدادی دیگر از فعالیت‌ها با بودجه عمومی یا اختصاصی برای بهبود زیرساخت حمل و نقل لیسبون انجام شد. از جمله کارهای قابل توجه در این زمان می‌توان به اضافه شدن یک خط جدید به شبکه متروی شهر (که نخستین مسیر آن در سال 1959 افتتاح شد) و بازسازی و گسترش سیستم واگن برقی یک منطقه تاریخی شهر که در درجه اول به گردشگران خدمات می‌داد اشاره کرد. همچنین در این فعالیت‌ها، فرودگاه واقع در Portela de Sacavém که در فاصله ده کیلومتری از شمال شرقی مرکز شهر قرار گرفته و پروازهایی به مقاصد اروپا، آمریکا و آفریقا را انجام می‌دهد نیز مدرنیزه شده و گسترش یافت. از طرفی، احداث اتوبان‌های جدید و پارکینگ‌های زیرزمینی، استفاده از خودرو را در این شهر افزایش داد که همین ازدیاد خودروها باعث افزایش ترافیک و آلودگی هوا شد.